Veiligheid en gezondheid. Vervolg.

Risico's.
Zonder modelbouwers te willen ontmoedigen, probeer ik in dit artikeleen klein overzicht te geven over de toch wel aanwezige gezondheidsrisico's van onze hobby. Zoals de meeste van U wel zullenweten heeft de hobby van het bouwen van realistische schaalmodellen de laatste 10, 15 jaar een enorme vlucht genomen. Nieuwe technieken, zowelals nieuwe materialen hebben voor een enorme sprong voorwaarts gezorgd in het dupliceren van de voorwerpen die we om de een of andere redenliefhebben. Met al deze nieuwe materialen zijn er ook nieuwe chemicaliÃ«n aan de hobby geÃ¯ntroduceerd. Denk hierbij aan lijmen,verfsoorten, oplosmiddelen en plastics. Niet al deze materialen zijn even onschuldig, vandaar dit schrijven. De gevaren die te maken hebbenmet modelbouw kunnen kortweg worden ingedeeld in 2 soorten:

Korte termijn risico's. Oftewel direct merkbare gevaren.

Verwondingen aan de handen en ogen. Door snijden, slijpen en andere bewerkingen. Wanneer je veel met scherpe mesjes werkt spreekt het haast vanzelf datje jezelf zo nu en dan eens flink in de vingers snijdt. Meestal zijn dit kleine, keurige sneetjes die haast nooit voor echte problemenzorgen. Er zijn echter een paar simpele basisregels die kunnen voorkomen dat je jezelf al te ernstig verwondt: werk altijd van je af.Als dan het mes doorschiet zal je jezelf niet snijden. Gebruik goed scherp gereedschap. Een potentieel groter gevaar vormen splinters,zaagsel en afbrekend gereedschap zoals boortjes en scalpelbladen die in je ogen zouden kunnen springen.
Probeer dit te voorkomen door een veiligheidsbril te dragen. Mocht ernu toch eens iets in uw ogen komen: wrijf vooral niet! Beter is het om het oog te spoelen met lauwwarm water en in ieder geval even een dokterte laten kijken zodra je maar een beetje het idee hebt dat er iets in het oog blijft zitten.

Oogverwondingen door chemicaliën. Hiermee bedoel ik de inwerking die dampen van Superlijm, oplosmiddelen en thinners op je ogen kunnen hebben. Meestalopenbaren de gevolgen zich door een branderig gevoel aan de ogen. Wrijf niet in de ogen maar zoek de frisse lucht en spoel de ogen eventueelmet wat lauw warm water. Bij twijfel altijd even een arts bezoeken. Wanneer je Superlijm of CyaanAcrylaat lijm in je ogen krijgt moet jealtijd direct naar de arts! Probeer nooit zelf het verkleefde ooglid te openen, dit kan leiden tot onherstelbare oogbeschadiging.

Brand. Een aantal technieken in de hobby behelzen het werken met open vuur. Hetverwarmen van een plastic gietraam boven een aansteker, het verhitten van Photo-ets onderdelen en het solderen of zilverbrazeren van metalenzijn allen voorbeelden van technieken waarbij veel warmte en vuur aan te pas komen. Vaak worden deze werkzaamheden uitgevoerd op eenwerkbank, afgeladen met andere hobby attributen. Kijk eens om je heen, wat zie je zoal staan? Juist ;!!!! Een fles thinner? Terpentine?Alcohol? Een open potje met iets om de kwasten schoon te maken? Polystyreenlijm?
Allemaal vloeistoffen die hoogst brandbaar zijn, soms zelfs kunnenontploffen. Kortom: Wees erg voorzichtig met vuur en hitte. Een ongeluk zit in een klein hoekje, de gevolgen kunnen rampzalig zijn. En zeg eenseerlijk? Heeft U een brandblusser bij de hand? Ik in ieder geval wel, heb al eens een brandje gehad . En U ?????.

Lange termijn risico's. De meeste van deze "lange termijn risico's" zijn in feite gevaarlijker dan de bovengenoemde gevaren omdat ze meestalonzichtbaar zijn. De gevolgen kunnen echter bijzonder ingrijpend zijn :

Allergische reacties op chemicaliën.

Ademhalingsproblemen door overmatige blootstelling aan chemicaliën. Om meer begrip voor dit soort sluipende gevaren te krijgen is eerst wat algemene informatie nodig. Allergische reacties ontstaan als we in contact komen met stoffen waar ons lichaam niet echt mee uit de voeten kan. De reacties op deze stoffen manifesteren zich meestal op de huid in de vorm van rode en/of lichte vlekken, jeuk, eczeem, en uitslag en problemen met de luchtwegen. (cara).
Wij kennen allemaal wel mensen met allergieën voor honden en katten terwijl hooikoorts ook een veel voorkomende vorm van allergie is. Het is een feit dat een allergie zich kan opbouwen. Je kan soms een heleboel contact met een stof hebben waar je in feite allergisch voor bent zonder ooit problemen te ervaren. Maar wanneer je het punt hebt bereikt dat de reacties zich gaan openbaren is er vaak geen weg meer terug en zullen de problemen keer op keer terug blijven komen.
Ook voor oplosmiddelen, thinners en Resin kun je een allergie opbouwen! PolyUrethaan Resin is een chemische verbinding die voor heftige allergische reacties kan zorgen. Hiervoor is al genoemd dat iemand voor ongeveer 10 dagen in het ziekenhuis heeft gelegen na het werken met Resin. De reden hiervoor waren langdurige neusbloedingen en serieuze ademhalingsproblemen die ontstonden na het langdurig werken met Resin onderdelen. Het stof dat ontstond tijdens het schuren was de boosdoener. Laat het dus duidelijk zijn dat het belangrijk is dat je het inademen van stof tot een minimum moet beperken. Dit is vrijmakkelijk te voorkomen door een stofmasker te dragen en nat te schuren. Ook is het van belang dat je de werkplek geregeld even goed schoonmaakt en niet te eten, drinken of te roken op de werkplek.
Ook kunnen diverse chemicaliën ook voor ademhalingsproblemen zorgen, zeker in slecht geventileerde ruimtes. Goede ventilatie en zo nu en dan even de frisse lucht in kunnen schelen in de eventuele problemen diehier door kunnen ontstaan. Signalen die wijzen op een te grote dosis oplosmiddelen zijn verminderd zicht, duizeligheid, hoofdpijn en zelfseen roesachtig gevoel. Langdurige blootstelling kan ook lijden tot beschadigingen van het zenuwgestel. (Vergelijk het maar met het drinkenvan alcohol, alleen dit is toch beduidend schadelijker!)

Hersenbeschadiging door langdurige blootstelling aan oplosmiddelen.

Dit klinkt vrij dramatisch, maar dit hoeft het niet te zijn. Wel is hier sprake van eenserieus te nemen materie! Meer en meer literatuur over de ziekte OPS (Organo Psycho Syndroom) maakt duidelijk dat deze ziekte ontstaat doorminieme hersenbeschadigingen die ontstaan door jarenlange blootstelling aan oplosmiddelen. In Nederland staat deze ziekte ook wel bekend alsSchildersziekte, omdat in deze beroepsgroep de ziekte frequent de kop opsteekt. De gevolgen kunnen bestaan uit stemmingswisselingen, concentratie verlies, vermoeidheid en lusteloosheid. In sommige gevallen zijn de gevolgen zo ernstig dat de slachtoffers hun baan kwijtraken, problemen in de relatiesfeer krijgen en min of meer in een isolement terechtkomen.
Hoewel we als modelbouwers niet met grote hoeveelheden oplosmiddelen en thinners omgaan staat daar vaak weer tegenover dat we in slecht geventileerde ruimtes met onze neus boven op de werkzaamheden zitten. In feite zitten we de dampen bijna puur naar binnen te halen. De verdachte oplosmiddelen zitten in de lijmen, putties, thinners en verven die we gebruiken, dus het contact is vaak voorkomend en langdurig. Sommige van deze oplosmiddelen zijn ook nog eens verdacht carcinogeen, met andere woorden ze zouden wel eens kankerverwekkend kunnen zijn. Ik wil hieronder in een tabel de meest algemene stoffen opeen rijtje zetten, samen met hun risico's in de omgang. Een deel van deze informatie komt van MSDS files, de internationale "Material SafetyData Sheets", en is dus zeker serieus te nemen.

Stof	Gezondheid risico's
Aceton	Wordt gebruikt om te lijmen en het reinigen van airbrushes en kwasten, sterk oplosmiddel met duidelijk risico voor OPS. Bijzonder brandgevaarlijk, dus uitkijken bij het schoon spuiten van de airbrush. Gebruik het nooit voor het verdunnen van verf tijdens het spuiten.
CyanAcrylaatlijm (Superlijm)	Lijm, speciaal gebruikt bij metalen en Resin, de dampen zijn ongezond voor de ademhalingswegen en ook lijmt deze lijmvlees aan elkaar. Pas hierbij vooral op met de ogen!
Acrylverf	De veiligste verf om te gebruiken, laag in dampen. Meestal op water of alcohol basis.
Benzeen	Sterk oplosmiddel, gebruikt om airbus en kwasten te reinigen. ReÃ«el gevaar voor OPS en ook carcinogeen! In principe zalje deze stof niet meer tegenkomen, maar toch duikt het nog wel eens op
Causticsoda, Loog, Ovenreiniger	Dit middel wordt soms gebruikt om verf te strippen van een oud model zodat dit opnieuw geverfd kan worden. Loog kan ernstige brandwonden veroorzaken. Als de ogen besmet worden is blindheid bijna zeker het gevolg. Het zit bijv. in ovenreiniger verwerkt. Draag altijd handschoenen en een veiligheidsbril met het werken met loog.
Enamel verf (Humbrol, Revell)	Veel gebruikte verf waarvan de gebruikte oplosmiddelen het gevaar kunnen vormen.
Epoxy Putty	2-componenten putties zoals Milliput en Zim-it-rite, deze kunnen huid- en eventueel oogirritatie veroorzaken, schadelijk wanneer deze worden ingeslikt. ( Bv. door likken aan gereedschap om plakken te voorkomen)!!!
MEK (Methyl-Ethyl-keton)	Sterk oplosmiddel dat gebruikt wordt om te lijmen en het reinigen van kwasten en airbrush. Gevaarlijk spul; OPS is het risico om rekening mee te houden Is min of meer uitgebannen, dus de kans dat je het nog tegenkomt wordt kleiner en kleiner.
Pigmenten (in verf)	Veel pigmenten zijn gebaseerd op metaal verbindingen en oxides zoals Cadmium en Titanium. Denk maar eens aan de "Kratten affaire" bij de brouwer Heineken, die duizenden kratten uit de handel moest nemen vanwege de gebruikte pigmenten. Dit zegt denk ik wel genoeg. Het moet welgezegd worden dat het gebruik van veel van deze pigmenten verboden is, zodat je ze minder en minder zal tegenkomen. Behalve in "Artist color paints"
Polystyreen Lijm	Vaak gebaseerd op Tolueen, een oplosmiddel met een aangetoond risico voor OPS, er wordt nog steeds onderzocht of destof wel of niet carcinogeen is
Poly Urethaan Hars (Resin)	Een uit 2 vloeibare componenten opgebouwd plastic, na uitharding zeer goed te bewerken. Het gevaar zit 'm vooral in het fijne stof dat de ademhalingswegen binnendringt. Kan ernstige allergische reacties veroorzaken
Polyester	Gebruikt voor de imitatie van water, en de fabricage van grotere modellen die een bepaalde stevigheid nodig hebben(RC). Bij het uitharden komen zeer schadelijke stoffen vrij. Stof dat ontstaat na bewerken van uitgehard polyester is ook niet gezond.
Primers	Deze verven zijn soms gebaseerd op metaal oxides (Loodmenie, zink compound) of komen uit spuitbussen. Bij gebruik komenook vaak schadelijke dampen vrij
Siliconen rubbers en kitten	Siliconen in vloeibare vorm kunnen huid en/of oog irritatie veroorzaken
Soldeertin	Bij het solderen van metalen komen vaak schadelijke dampen vrij, het lood op zich is al een schadelijk metaalom mee te werken.
Thinner	Vaak op tolueen of acetonbasis, dus gevaar voor OPS en verdacht carcinogeen. Kan bij langdurige blootstelling ook het zenuwgestel aantasten
Rust-all	Een betrekkelijk nieuw medium dat werkt door een verf met metaaldeeltjes na droging te behandelen met een zwak zuur of base zodat de deeltjes snel verroesten. Kan huidirritatie en oogbeschadiging veroorzaken.

Bescherming. Voor dat U nu besluit om te stoppen met modelbouw en een andere hobby te gaan zoeken: het is betrekkelijk gemakkelijk om je zelf te beschermen tegen de schadelijke stoffen waar hierover gepraat wordt.

Tegen de schadelijke dampen van de diverse oplosmiddelen kun je je wapenen met een koolstof masker. Voor zo'n 35,-€ heb je een hele goede met verwisselbare patronen. De patronen op zich gaan bij normaal gebruik best wel 1 of 2 jaar mee. (een duidelijke indicatie dat een filter aan vervanging toe is, is als je stoffen begint te ruiken tijdens het werk.)
Ventileer de ruimte zo goed als enigszins mogelijk.
Lik niet aan je kwasten.
Was je handen na het werk, eet, drink en rook niet.
Gebruik een stofmaskertje bij het schuren van plastics.
Gebruik nat schuurpapier, behalve dat schoner werkt het ook gladder af.
Wanneer je met Resin werkt gebruik dan geen elektrisch gereedschap: dit veroorzaakt enorm veel extra stof.
Werk met goede verlichting, als je ziet wat je doet zul je mindersnel in je vingers snijden.
Houdt de werkplek schoon, ook met het oog op brandgevaar.
Draag een veiligheidsbril wanneer je met elektrisch gereedschap werkt. Neem veiligheidsvoorzieningen aan apparatuur en bij chemicaliën serieus.

Wees voorzichtig met het zelf aanpassen van elektrisch gereedschap: een kennis van me heeft wel eens een zelfgebouwde compressor opgeblazen omdat het ding geen afslagpunt en geen mechanische veiligheid had. Het ding was gemaakt van een koelkast compressor en een oud expansievat.

Gezien tijdens een demonstratie op een show: Koffie en een broodje zo ongeveer onder de Airbrush, open potjes met verdunner. Gelukkig wel allemaal acrylverf. De man leverde overigens wel fantastisch mooispuitwerk af.

Tot slot. Ik wilde dit artikel beëindigen door er op te wijzen dat ik niemand wil vertellen hoe hij of zij hun hobby moeten bedrijven. Ook denk ik niet de wijsheid in pacht te hebben. Dit artikel is puur en alleen bedoeldom de mensen bewust te maken van het feit dat zij soms met behoorlijk gevaarlijke stoffen aan het werk zijn. Zeker voor nieuwkomers in deze hobby kan deze info dus nog wel eens van pas komen. Een als laatste: Bedenk ook eens hoe U van de restjes afkomt: Alle bovengenoemde stoffen, behalve de plastics, horen thuis in het klein chemisch afval, en niet in de gootsteen.
©Rob Plas 2002